Tekst 10.2014 r.
Polska. Świdnica; woj. dolnośląskie
Region fizycznogeograficzny Polski: Równina Świdnicka w obrębie Przedgórza Sudeckiego
XVII-wieczny (wybudowany na przełomie lat 1656-1657) protestancki Kościół Pokoju w Świdnicy na Dolnym Śląsku jest największym drewnianym kościołem w Europie na Liście Światowego Dziedzictwa Zabytków Kultury UNESCO. Kościół Pokoju jest budowlą zabytkową. To unikat na skalę światową. Wraz z siostrzanym Kościołem Pokoju w Jaworze są perłami architektury na Dolnym Śląsku i świadkami złożonej jego - Śląska - historii, w tym historii walki protestantyzmu z katolicyzmem. Kościół jest więc świadectwem kultury duchowej i materialnej ludzi różnych nacji - śląskich Sasów czy szerzej śląskich Niemców, śląskich Czechow czy śląskich Polaków - zamieszkujących te ziemie od wieków. Kościół Pokoju w Świdnicy jest miejscem żywym - nie tylko gości tysiące zwiedzających go turystów i odwiedzających go szefów państw i koronowane głowy, ale - i to przede wszystkim - jest konsekrowanym kościołem - miejscem modlitwy i spotkań wspólnoty protestanckiej oraz siedzibą parafii Ewangelicko-Augsburskiej pod wezwaniem św. Trójcy. Kompleks mieści się przy Placu Pokoju pod numerem 6. Wybudowany z nakazu cesarza za murami miasta - dzisiaj na trwałe zrósł się ze Świdnicą u podnóża jej średniowiecznego centrum.
Barokowe organy, ołtarz, ambona, empory, malowidła zdobiące ściany i stropy świątyni, ławki – wszystkie te elementy czynią świdnicki Kościół Pokoju niepowtarzalnym i unikatowym. Będąc we wnętrzu świątyni winniśmy pamiętać, że jest to kościół protestancki wypełniony duchowością tej religii. Trudno tu szukać obrazów świętych znanych religii katolickiej czy przedstawień Matki Boskiej. Wystrój oraz wyposażenie kościoła są wysokiej klasy rzemiosłem, dziełami sztuki malarskiej i rzeźbiarskiej. Strop zdobi pięć obrazów z centralnie umieszczonym wizerunkiem Trójcy Świętej, pod wezwaniem której jest ów kościół. Część środkową świątyni zajmuje drewniana, pełna rzeźbionych figur i złoceń - ambona. Jawi się jako dzieło wykonane z marmuru i jest przepełniona symbolami oraz odniesieniami do Ewangelii. To dzieło wybitnego rzeźbiarza śląskiego, mistrza Gottfrieda Augusta Hoffmana. Kosz kazalnicy podtrzymują Wiara z krzyżem, Nadzieja z kotwicą i Miłość z dzieckiem. Balustrada schodów ambony jest rzeźbiona w sceny zesłania Ducha Świętego, Golgotę i Raj, a całość wieńczący anioł obwieszczający Sąd Ostateczny. Jak w każdej świątyni, tak i w Kościele Pokoju w Świdnicy najważniejszy jest ołtarz., który - podobnie jak kazalnica - jest dziełem Hoffmana. To dzieło jest również imponujące rozmiarami i urodą, a rokokowo roztańczone. W centrum ołtarza, który powstał sto lat po wzniesieniu świątyni, artysta umieścił płaskorzeźbę przedstawiającą Ostatnią Wieczerzę, a ponad nią kilka postaci ze Starego i Nowego Testamentu. Najważniejszą postacią na ołtarzu jest Jezus, któremu wszyscy winniśmy składać hołd. Wykonani z drewna do złudzenia imitującego marmur, stoją tu kolejno przedstawiciele Starego Testamentu: Mojżesz, Aron, Jan Chrzciciel i najważniejsze postacie Nowego Testamentu - oprócz Jezusa Chrystusa - św. Piotr – pierwszy apostoł, który uznał Jezusa za Mesjasza i którego Jezus ustanowił swoim następcą i św. Paweł.
Drewniany, barokowy kościół w Świdnicy jest bazyliką o konstrukcji szkieletowej wzniesioną na planie krzyża. Jak podają źródła, do budowy szkieletu świątyni użyto drewna dębowego, a konstrukcja pochłonęła drewno z trzech tysięcy drzew! Trójnawowy korpus główny o długości 44 metrów krzyżuje się w centrum kościoła z również trójnawowym transeptem. Kościół ma powierzchnię prawie 1100 metrów kwadratowych i może zmieścić 7500 osób, w tym dla trzech tysięcy wiernych są miejsca siedzące. Miejsca siedzące są głównie dzięki emporom - balkonom biegnącym wzdłuż ścian przez dwie kondygnacje. Empory są zdobione cytatami z Ewangelii, pisanymi oczywiście niemieckim gotykiem, bo kościół budowany był dla i przez protestanckich śląskich Niemców, lub jak kto woli niemieckich ślązaków. Cytaty były przeznaczone dla wiernych, którzy potrafili czytać - możnych i wykształconych. Dla pozostałych wiernych umieszczono na emporach malowidła - ilustracje dodane do owych cytatów wyjętych z Biblii. Empory to także galeria portretów, herbów rodowych, epitafiów oraz tablic cechowych rzemieślników, w tym słynnych świdnickich browarników - żyjących i pracujących w XVII i XVIII-wiecznej Świdnicy. Kościół posiada cztery hale w czterech ramionach świątyni: Halę Chrztów, Ślubów, Zmarłych i Polną, które przypominają naszą wędrówkę po ziemskim padole - od narodzin do śmierci. Najpiękniejszą i najokazalszą halą jest Hala Ślubów; z hali tej prowadzą schody do loży Hochbergów - loży hrabiów i książąt śląskich mających w tym kościele miejsce honorowe.
Kościół Pokoju w Świdnicy to czterohektarowy kompleks otoczony murem z centralnie posadowioną świątynią barokową, zabudowaniami służebnymi, szachulcową, kilkupiętrową wieżą dzwonnicy (postawioną pół wieku później niż kościół) i starym cmentarzem. Całość zatopiona jest wśród wiekowych cisów, dębów i lip. Tuż przy bramie stoi Dom Dzwonnika, dziś Centrum Promocji i Partnerstwa UNESCO. Obok Dom Lutra, dawna szkoła. Zaglądając przez okno, oczami wyobraźni można dostrzec ćwiczących pod okiem kantora uczniów. Jeszcze dalej stoi Dom Pastora - dom gospodarzy Kościoła Pokoju ze wspaniałą kancelarią pełną skarbów: starych rękopisów, ksiąg odnalezionych i odrestaurowanych, zdjęciami ludzi, listami, portretem Lutra. To pamiątki po tych, którzy byli tu kiedyś obecni. Cmentarz jest rozległy, częściowo uporządkowany i odrestaurowany, w części skryty wśród zachłannie wybujałej roślinności. Pojedyncze grobowce, nagrobki, krzyże, płyty kamienne rozsiane na tym cmentarzu przyciągają jak magnes.
Całość, która w połowie wieku XVII była poza murami miejskimi, tworzy dziś niepowtarzalną enklawę leżącą w środku miasta. Po przekroczeniu bramy kompleksu wkraczamy w świat odmienny od miejskiego zgiełku, świat zastygły w przeszłości, świat pełen harmonii i dostojeństwa.
W połowie wieku XVII, w wyniku zawartych kompromisów, cesarz zezwolił protestantom na wybudowanie trzech świątyń - Kościołów Pokoju: w Świdnicy, Jaworze i Głogowie. Zgodnie z wolą cesarza kościoły mogły być wybudowane poza murami miasta, bez wieży i dzwonów. Jako materiałów budowlanych można było użyć jedynie drewna, piasku, gliny i słomy. Szczególnym utrudnieniem dla gminy protestanckiej miało być zarządzenie, że okres budowy nie może przekroczyć jednego roku. Cesarz - niczym Stalin - narzucił budowniczym trzech świątyń protestanckich iście stachanowskie tempo pracy. Twórcy kościołów - architekci i budowniczowie - podołali temu wyzwaniu, wypełnili zarządzenia cesarza i drewniane świątynie w trzech miastach stanęły w czasie krótszym niż rok. Kościół Pokoju w Świdnicy został zbudowany w ciągu dziesięciu miesięcy (!), a pierwsze nabożeństwo odprawiono w nim latem roku 1657. Kościół Pokoju w Jaworze budowano na przełomie lat 1654/55, a w Głogowie w latach 1651/52. Do czasów obecnych przetrwały dwa obiekty: w Świdnicy i w Jaworze. Kościół Pokoju zbudowany Głogowie spłonął wraz z miastem w roku 1758.
Wojna trzydziestoletnia (1618-1648) wyniszczyła Śląsk i doprowadziła do jego wewnętrznych przemian politycznych. Wojska szwedzkie, saksońskie i cesarskie plądrowały kraj, choroby i epidemie dżumy dziesiątkowały ludność. Musiało minąć ponad sto lat zanim ludność Śląska osiągnęła stan z okresu sprzed wybuchu wojny. Zawarty w roku 1648 pokój umocnił wpływy Habsburgów na Śląsku, a problemy religijne tam istniejące, zostały rozwiązane politycznie. Na Śląsku, w tzw. księstwach dziedzicznych pozostających pod zwierzchnictwem cesarza, katolicyzm stał się religią państwową. Tylko w nielicznych księstwach na obszarze Śląska wyznanie augsburskie otrzymało pełną wolność.
Ponad dwustuletnie panowanie Habsburgów na Śląsku latach 1526-1740 wycisnęło na tych ziemiach istotne piętno: Śląsk otrzymał scentralizowaną administrację, stworzono system obrony kraju finansowany ze skutecznie ściąganych podatków. Reformacja - ruch nie tylko religijny, ale i polityczny a także społeczny zapoczątkowany przez Lutra w drugiej dekadzie XVI wieku - zmieniła oblicze Śląska. Konflikt religijny - walka protestantyzmu z katolicyzmem stał się decydujący dla politycznej i społecznej egzystencji Śląska. Duże miasta i większość książąt śląskich przeszła na luteranizm, natomiast biskup wrocławski, duże klasztory cysterskie w Krzeszowie, Henrykowie i Lubiążu, jak i większość mieszkańców dóbr kościelnych pozostały przy wierze katolickiej. Wiara katolicka była wspierana przez habsburskich władców tych ziem. Regułą stało się rozstrzyganie wszystkich społecznych oraz politycznych problemów z punktu widzenia wiary, a kompromisy między protestantami i katolikami przestały być możliwe. Każda decyzja w życiu prywatnym, publicznym, czy też w kwestii zarządzania krajem stawała się decyzją sumienia, która nie zezwalała na kompromis, a powodów do rozbieżności nie brakowało: szkolnictwo, studia, dni świąteczne, msze czy decyzje personalne dotyczące urzędów. Na Śląsku polityczno-wyznaniowa polaryzacja utrzymywała się do początku wieku XVIII.
O Kościele Pokoju czyli o tym, jak polityczne i religijne zawiłości historii Śląska wpłynęły na narodziny sakralnego dzieła sztuki w Świdnicy
M a r e k A n g i e l
z d j ę c i a i s ł o w o
Kościół Pokoju w Świdnicy. Zdjęcia z 08.2014 r.
Tu historia toczy się nieprzerwanie od roku 1657
Kościół Pokoju w Świdnicy
Zrobione w WebWave CMS